|
جان کرو رنسام (1) یکی از منتقدان نامدار مکتب نقد مدرن آمریکاست. او نویسنده‌ی کتاب The World's Body است که در سال 1938 منتشرش کرد و در آن به بررسی ماهیت واقعی شعر پرداخت و نقش عاملهای اصلی مورد نظر خود را در خلق شعر توضیح داد. به نظر او یکی از این عاملهای اصلی تخیل و، زاده‌ی آن، خیال شاعرانه است. او شعر را به‌عنوان یک نوع هنر، چیزی می‌دانست که انگیزه‌ی دریافت و احساس را ارضا می‌کند و حداقل تعقل را عرضه می‌نماید، در مقابل ف علم که انگیزه‌ای معقول و عملی را ارضا می‌کند و حداقل دریافت و احساس را عرضه می‌دارد. او معتقد بود که شعر به‌عنوان راه، نشانه‌ای دارد گواه بر این‌که "این راه به عمل و واقعیت منتهی نمی‌شود، بلکه تخیلی است"؛ و به‌عنوان هنر، مدام در صدد ایجاد "فاصله‌ی زیبایی‌شناختی" بین موضوع و محمول خود است. منظور او از "فاصله‌ی زیبایی‌شناختی" فاصله‌ای است که برای تأمل در یک اثر هنری و اندیشیدن درباره‌ی آن، به دور از هرگونه علاقه‌ی شخصی یا عملی باید بین شخص- چه منتقد و چه آفریننده‌ی اثر- و اثر هنری باشد تا درک درست و بی‌طرفانه از اثر هنری ممکن باشد. به باور رنسام، شعر از طریق همین "فاصله‌ی زیبایی‌شناختی" نشان می‌دهد که موضعش کاملاً عملی و واقعی نیست، بلکه موضعی‌ست بیشتر خیالی و فرضی. اما تعلق به عرصه‌ی خیال چیزی از ارزش شعر نمی‌کاهد و نباید به این عنوان که به مفهوم عملی و واقعی بودن، حقیقت ندارد؛ مورد تحقیر علم قرار گیرد. در واقع شعر جنبه‌ی نموداری دارد و "تصویر خیال‌آمیز واقعیت" را پدید می‌آورد و می‌تواند همه‌ی حالات هستی را در جهان تمثیل کند و با توقع دوست‌داران هنر تخیلی به معنی واقعی سازگار باشد که هنر "در تصویر حیات، صادق است". کسانی که از شعر دفاع می‌کنند باید از شاعران چنین صداقتی را توقع داشته باشند و بر این وجه تمایز آن در برابر جهان هستی تأکید ورزند. علم هرگز نمی‌تواند شعر را از عرصه‌ی خود بیرون براند و جایش را بگیرد، زیرا قلمرو شعر عرصه‌ای است که اگرچه شاید یک درجه از عمل و واقعیت دور باشد، ولی به‌نوبه‌ی خود می‌تواند عملی و واقعی نامیده شود. این عرصه همانا عرصه‌ی تخیل و خیال‌ورزی است. در این عرصه، شعر وظیفه‌ی خود را هم‌چون سایر هنرها، با موانعی بسیار کمتر و با آزادی عمل بیشتر انجام می‌دهد. صورتهای خیال، ابزارهای اصلی عمل شعر در عرصه‌ی تخیل است. انواع تعبیرهای مجازی- از جمله استعاره، کنایه، توصیف و تشبیه- به شعر کمک می‌کنند تا در عرصه‌ی تخیل بال بگشاید و به هر سو پر بکشد و جولان دهد. بیان علمی محض از زبان مجازی برای بیان مفهومها و تعریفها و قانونهای خود استفاده نمی‌کند، اما شعر با استفاده از انواع مجاز، مسیر مستقیم زبان تابع صرف و نحو را دگرگون می‌کند، چنان که گویی لغزشهای شگفت‌انگیز عقلانی را با کلام و اشاره‌ای لطیف نشان می‌دهد و خواهان ادراک بی‌واسطه و مکاشفه‌ی رازگونه است. انواع مجاز به شعر امکان می‌دهد تا فضای تخیل را از خود بیاکند و از گذرگاههای آن عاطفه‌ها و احساسهای شاعرانه را به مخاطبان خود القا کند.(2)
مرداد 1390
□
(1)- John Crowe Ransom
(2)- در تهیه‌ی این متن از کتاب "شیوه‌های نقد ادبی"- نوشته‌ی دیوید دیچز، ترجمه‌ی دکتر غلام‌حسین یوسفی، محمدتقی صدقیانی استفاده کرده‌ام.
|
