|
در سال ۱۲۸۹ خورشیدی، سالار معزز که از شاگردان "لومر" و تحصیل کرده‌ی کنسرواتوار پتروگراد بود، از سوی وزارت معارف، رئیس ارکستر سلطنتی شد. به احتمال زیاد او نخستین موسیقی‌دان ایرانی بود که موسیقی را در یکی از مدرسه‌های موسیقی اروپا تحصیل کرده بود. او پیانو را کوک ایرانی کرد و بعضی از گوشه‌های ردیف موسیقی سنتی را نت‌نویسی و با پیانو اجرا کرد. هم‌چنین یک دوره کتاب ارکسترشناسی، سازشناسی و هارمونی را با همکاری مزین‌الدوله از فرانسه به فارسی ترجمه کرد. سالار معزز ارکستر زهی سلطنتی را تجدید سازمان داد . او پس از پیروزی نهضت مشروطه، نخستین سرود ملی ایران را تصنیف کرد. نت پیانوی این سرود به نام "سرود سلامتی دولت علیه‌ی ایران" در سال ۱۳۰۱ در ژنو چاپ شد.
به پیشنهاد سالار معزز و تصویب وزارت معارف، شعبه‌ی موزیک نظام دارالفنون که چند سالی بود تعطیل شده بود، بار دیگر با عنوان "کلاس موزیک" شروع به کار کرد. دوره‌ی این کلاس چهار سال بود و در این دوره، به‌جز موزیک نظام، رشته‌های دیگر موسیقی علمی هم آموزش داده می‌شد. به همین دلیل تعدادی هنرجوی غیر نظامی هم در این مدرسه ثبت نام کردند. "کلاس موزیک" در واقع نخستین آموزشگاه موسیقی علمی در ایران بود.
در سال ۱۲۹۷ خورشیدی "کلاس موزیک" از دارالفنون جدا شد و به صورت مدرسه‌ای مستقل، زیر نظر وزارت معارف، درآمد و سازمان آن گسترش یافت.
پس از تشکیل ارتش نوین ایران به فرمان رضاشاه و انحلال "اداره‌ی کل موزیک قشون"، بار دیگر سازمانی به نام "اداره‌ی کل موزیک" در ارتش ایجاد شد و سالار معزز به ریاست این اداره و هم‌چنین به ریاست "مدرسه‌ی موزیک" انتخاب شد. او به‌تدریج آموزش موسیقی علمی را در این مدرسه رایج کرد. ترجمه‌ی کتابهای هارمونی، سازشناسی و ارکستراسیون موسیقی نظامی با کمک مزین‌الدوله- تصنیف تعدادی مارش و سرود (از جمله تصنیف نخستین سرود رسمی ایران، پس از پیروزی جنبش مشروطه و چاپ نت پیانوی آن در اروپا)- تنظیم آهنگهای بعضی از موسیقیدانان ایرانی برای پیانو- تعلیم سرود در دبستانها- اجرای قطعات ایرانی توسط دسته‌ی موزیک نظام، از فعالیتهای مهم سالار معزز در سالهای مدیریتش بر "کلاس موزیک" و "مدرسه‌ی موزیک" بود. سالار معزز در سال ۱۳۱۴، در سن ۷۴ سالگی، درگذشت.
از سال ۱۳۰۷ نام "مدرسه‌ی موزیک" به "مدرسه‌ی موسیقی دولتی" تغییر کرد. در سال ۱۳۱۱ نام مدرسه به "مدرسه‌ی موسیقار" تبدیل شد. در سال ۱۳۱۳ نام آن به "هنرستان موسیقی" تغییر کرد. در این سال، به منظور ایجاد تحولی علمی و بنیادی در آموزش موسیقی، ستوان یکم غلام‌حسین مین‌باشیان (پسر سالار معزز) که معاون "اداره‌ی کل موزیک قشون" و سرپرست "ارکستر سمفونیک بلدیه" بود، رئیس "هنرستان موسیقی" شد.
مین‌باشیان که بعدها درجه‌ی سرگردی گرفت، تحصیل‌کرده‌ترین موسیقیدانان ایرانی در آن سالها بود. او در سال ۱۲۸۶ خورشیدی به ژنو رفته و سه سال در کنسرواتوار ژنو در رشته‌ی موسیقی تحصیل کرده بود. سپس به برلین رفته و سه سال هم در کنسرواتوار برلین تحصیل کرده بود. او در سال ۱۳۰۹ موفق به دریافت مدال "گوستاو هلندر"- بزرگترین مدال این کنسرواتوار- شده بود. او نخستین موسیقی‌دان آسیایی بود که موفق به دریافت این مدال شد.
در سال ۱۳۱۷ سرگرد مین‌باشیان به ریاست موسیقی کشور منصوب شد. طرحهای پیشنهادی او منجر به تشکیل "اداره‌ی موسیقی کشور" در وزارت معارف شد و اساس موسیقی ایران بر روی اصول و قواعد و گامهای موسیقی علمی گذاشته شد. وظایف این اداره عبارت بود از:
تصنیف و انتشار قطعات موسیقی و سرود و تألیف کتاب با روش و اصول جدید- تأسیس مجله‌ی موسیقی، نشر مقالات، برپایی کنسرت، نمایش و سخن‌رانی و تعلیم موسیقی کلاسیک در کشور- نظارت بر کار چاپ و نشر مطالب، قطعات و کتابهای مربوط به موسیقی و نظارت بر کنسرتها و دیگر اموری که با موسیقی ارتباط دارد- تربیت معلم و هنرمند در رشته‌های مربوط به موسیقی- تعلیم موسیقی و سرود در آموزشگاههای دولتی و ملی- تشکیل شعبه‌ی موزیک نظام در هنرستان با برنامه‌ی ویژه و دوره‌ی هشت ساله.
سرگرد مین‌باشیان از سال ۱۳۱۷ کلاسهای ویژه‌ی تعلیم موسیقی و سرود را در تهران و شهرستانها به‌تدریج تشکیل داد. با تأسیس "اداره‌ی موسیقی کشور" سرپرستی امور هنرستان موسیقی هم به آن اداره واگذار شد و با تأسیس یک دوره‌ی عالی، نام جدید آن "هنرستان عالی موسیقی" شد و چند رشته‌ی تخصصی سازهای غربی در آن به‌وجود آمد. با تأسیس دوره‌ی عالی، با توجه به کمبود مربی، سرگرد مین‌باشیان ده موسیقی‌دان از چکسلواکی را در هنرستان استخدام کرد. این افراد دومین گروه موسیقیدانان اروپایی بودند که برای سامان دادن به وضع موسیقی به ایران آمدند. در این زمان سطح موسیقی علمی در ایران نسبت به زمان لومر به‌مراتب بالاتر رفته بود و ترویج موسیقی علمی در سطحی گسترده‌تر انجام می‌گرفت. این بار موسیقیدانان ایرانی تحصیل‌کرده هم در کنار استادان چک حضور داشتند. این گروه از ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ در هنرستان به کار مشغول بودند. به علت کمبود و نبود بعضی از سازها، تعدادی ساز بادی- مانند ترومبون آکولیس، فاگوت، ابوا، و چند هارپ- از آلمان خریداری شد. سرگرد مین‌باشیان با برنامه‌ریزی علمی دقیق، به‌تدریج هنرستان عالی موسیقی را به صورت یک کنسرواتوار درآورد و سه ارکستر در آن تشکیل داد:
ارکستر سمفونیک با همکاری استادان چک، معلمان و هنرجویان به رهبری خودش- ارکستر کوچک که با شرکت هنرآموزان و هنرجویان در جشنها و رادیو، موسیقی کلاسیک اجرا می‌کرد- دسته‌ی موزیک سازهای بادی به رهبری حسن رادمرد و علی‌محمد خادم‌میثاق.
سرگرد مین‌باشیان، صادق هدایت را به عنوان رئیس دفتر اداره‌ی موسیقی استخدام کرد و به کمک او و دوستانش، مجله‌ی موسیقی را به مدت سه سال (از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰) انتشار داد. اعضای هیأت تحریریه‌ی این مجله، علاوه بر صادق هدایت، اینها بودند: ضیا هشترودی، عبدالحسین نوشین، صبحی مهتدی، حسین خیرخواه، نیما یوشیج.
در سوم شهریور ۱۳۲۰ با ورود قوای متفقین به ایران، سرگرد مین‌باشیان از کار برکنار و بازنشسته شد و مجله‌ی موسیقی هم تعطیل شد. در همین سال هم به خدمت استادان چک پایان داده شد.
مهر 1388
|
